تهیه استانداردهای آماری

استاندارد آماری

استاندارد طرح‌های آمارگيری مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها است که در راستای رفع ناهماهنگی‌ها در فرايند اجراي مفاهیم استاندارد آماری، طرح‌های آماری ميان سازمان‌های توليد کننده آمار، افزايش دقت آمارهای توليدی، مقايسه‌پذيری و ايجاد انسجام در نظام توليد آمارهای کشور و ارزيابي کيفيت آن‌ها تدوين شده است. اين استانداردها، الگويي يکسان در اختيار توليد کنندگان قرار می‌دهد تا با استفاده از آن بدانند چه فعاليتی را به چه صورت انجام دهند.

مرکز آمار ایران نیز بنا به وظیفه قانونی خود در بند «و» از ماده 3 قانون، تهیه و تدوین و بازنگری استاندارد طرح‌های آمارگیری و سایر استانداردهای مورد استفاده در فعالیت‌های آماری را در برنامه کاری خود قرارداده و استانداردها را در موضوعات و ابعاد مختلف تدوین و ارائه نموده است.

آیکون استانداردهای طرح‌های آمارگیری- اصول کلی

آیکون استاندارد طرح های آمارگیری-ارزیابی، کنترل و بهبود مداوم کیفیت

آیکون استانداردهاي طرح آمارگيري براي استفاده در نظام آماري کشور

استانداردهاي يادشده علاوه بر نقشي که نظير هر استاندارد ديگري در افزايش و اطمينان کاربران از کيفيت محصول ايفا مي کنند، موجب ايجاد درک مشترک در ذينفعان آمارهاي توليد شده و افزايش امکان مقايسه پذيري و انجام تحليل هاي گوناگون آماري، در سطوح مختلف، خواهند شد.

گستره اين استانداردها حتي به نحوه انتشار و اطلاع‌رساني آمارها نيز رسيده و تعيين مي‌کند که آمار و اطلاعات بايد چگونه، با توجه به سطح و يا نحوه استفاده کاربران، در اختيار آنان قرار گيرد.

** ضرورت استاندارد آماري

در امر توليد آمار بسيار اتفاق مي‌افتد که يک قلم آماري توسط کاربران متفاوت با ديگر رويکردها مورد استفاده قرار گيرد.

بديهي است در چنين زماني برداشت‌هاي مختلف و نايکسان تا چه اندازه موجب تحليل‌هاي ناردست خواهد شد. اين موضوع حتي در هنگام توليد قلم آماري نيز داراي اهميت است. به عنوان مثال پيش از تعريف دو اصطلاح خانوار و خانواده شايد برخي فکر کنند که اين دو، مفهوم يکساني دارند. در حالي که لزوما اين چنين نيست، زيرا در تعريف خانواده رابطه خويشاوندي اهميت دارد در حاليکه در مفهوم خانوار با هم بودن و يک‌جا زندگي کردن ملاک است.

** آمارها در داخل و سطوح بين المللي بايد مقايسه پذير باشند

از سوي ديگر آمارها نه تنها بايد در داخل کشور، چه از نظر سطوح جفرافيايي و يا زماني، مقايسه پذير باشند، بلکه بايد با آمارهاي توليد شده در سراسر دنيا نيز امکان مقايسه داشته باشند.

به عنوان مثال زماني مي‌توان مساحت جنگل‌ها را در کشورهاي مختلف مقايسه کرد که همه کشورها از تعريف يکسان و واحدهاي استانداردي استفاده کرده باشند. بنابراين وجود تعاريف و طبقه‌بندي‌هاي بين‌المللي استاندارد ضروري است.

بخش آماري سازمان ملل سال‌هاست که استانداردهاي خاص براي فعاليت‌هاي اقتصادي، مشاغل، محصولات و غيره براي انجام امور آماري ارايه کرده که همه سازمان هاي ملي آمار در جهان موظف هستند از‌ آنها پيروي کنند و استانداردهاي آماري در ايران نيز بر اين اساس تهيه و تدوين شده‌اند.

** برنامه ريزي نيازمند دستيابي به آمارهاي درست است

به گفته عضو هيات علمي پژوهشکده آمار، برنامه‌ريزي در کشور، تصميم‌گيري و تنظيم بودجه نيازمند آمارهاي به ‌روز و کارآمد است که تهيه چنين آمارهايي بدون به کارگيري و رعايت استانداردها امکان‌پذير نيست.

درستي و دقت آمارهاي توليد شده، به ويژه در دامنه تعريف آمارهاي رسمي که مورد استفاده در برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري هاي کلان کشور است، از موضوعات اساسي و مهم در زمينه توليد آمار است. کيفيت بالاي آمار توليد شده موجب افزايش باورمندي کاربران و همه ذينفعان ديگر مي‌شود که از مهمترين اصول مورد توجه در زمينه آمار رسمي است.

** آمار محصولي استراتژيک

با در نظر گرفتن آمار به عنوان يک محصول استراتژيک، تدوين استانداردهاي مشخص براي آن و رعايت آنها، نظير هر محصول ديگر علاوه بر آن که خود به خود موجب افزايش سطح کيفي محصول مي شود، موجب باور و اعتماد ذينفعان و مخاطبان آمار را فراهم خواهد ساخت. اين ضرورت تا آنجاست که در سطح ملي و بين المللي براي کنشگران عرصه آمار و به ويژه آمار رسمي، قوانين و دستورالعمل‌هاي مشخصي وضع شده است.

** دستورالعمل ها و قوانين موضوع استانداردهاي آماري

درنظام بين‌المللي آمار رسمي اهميت استانداردهاي آماري تا آنجاست که در اصل 9 از اصول آمارهاي رسمي که توسط بخش آمار سازمان ملل تهيه و ابلاغ شده و به عنوان منشور مهمي توسط همه سازمان‌هاي آماري ملي جهان مورد استناد است، به طور مشخص به استانداردهاي آماري اشاره شده است.

با استفاده از استانداردهاي آماري بين‌المللي همانند تعاريف و مفاهيم استاندارد، طبقه بندي‌هاي استاندارد و ساير استانداردها از ديرباز مورد توجه سازمان‌هاي بين‌المللي بوده از اين‌رو، سازمان‌هاي بين‌المللي براي پديده‌هاي مختلف اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي، استانداردها را تهيه و استفاده از آنها را به کشورهاي عضو توصيه کرده‌اند.

استانداردهاي آماري ارائه شده توسط کميسيون آماري سازمان ملل(UNSD)، سازمان بين المللي کار(ILO)، صندوق بين المللي پول(IMF) و سازمان همکاري اقتصادي و توسعه (OECD)و ساير سازمان‌ها، نمونه‌هايي از سازمان‌هاي بين‌المللي مرجع است که در موضوعات مختلف استانداردهاي آماري را ارائه داده‌اند.

از سوي ديگر کميسيون آمار سازمان ملل نيز در دستورالعمل‌هايي که براي اجرا به همه مراکز آماري جهان توصيه مي‌کند، به صراحت بر وجود يک واحد سازماندهي شده مسئول براي توسعه استانداردهاي آماري و همچنين پشتيباني کردن از برنامه‌هاي حوزه‌هاي آماري در توسعه استانداردهايي که پيشتر وجود نداشته اند يا بهنگام نبوده‌اند، تأکيد مي‌کند.

در بند “و” از ماده سه قانون تأسيس مرکز آمار ايران، تهيه تعاريف، تعيين مفاهيم، معيارها و طبقه‌بندي‌هاي آماري بر عهده اين مرکز گذاشته شده و ماده هشت همان قانون، وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتي و شرکت‌هاي وابسته به دولت را ملزم به تبعيت از تعاريف و مفاهيم، روش‌ها، معيارها و طبقه‌بندي‌هاي مرکز آمار ايران کرده است.

** مولفه‌هاي تشکيل دهنده استانداردهاي آماري

براساس تعاريف ارائه شده در چارچوب ملي تضمين کيفيت (توصيه شده توسط سازمان ملل)، استاندارد آماري مجموعه جامعي از توصيه‌ها و رهنمودهاي مورد توافق براي يکسان‌سازي مباحث آماري در فرايند توليد آمار است.